Recent introduceerde de firma Zodiac de in eigen huis ontwikkelde nieuwe zes-versnellingsbak. Geen Taiwan import, maar een product dat in Nederland ontwikkeld werd en voor het grootste deel in Europa gefabriceerd wordt. We gaan maar eens een versnellingsbak opbouwen voor onze nieuwe project bike met deze set en kijken wat we tegenkomen.
Hoewel dit soort versnellingsbakken meestal zes-versnellingsbakken genoemd worden, is dit eigenlijk niet terecht. Bij een normale versnellingsbak is de eind-overbrenging (de hoogste versnelling) altijd één op één. Dit wil zeggen dat de ingaande en de uitgaande as van de bak even snel draaien in de hoogste versnelling. Bij deze versnellingsbak echter draaien de in- en uitgaande as in de vijfde versnelling even snel. In de zesde versnelling is de overbrengverhouding 1 op 0,86, hetgeen een toerentalvermindering geeft van 14 %. De zesde versnelling is dus eigenlijk geen normale versnelling, maar een over-drive. Je accelereert met dit soort versnellingsbakken in de vijfde versnelling naar de gewenste snelheid, waarna je doorschakelt naar de zes om op kruissnelheid minder toeren te maken. Door het lagere toerental rij je dan een stuk rustiger en bespaar je op de (toch al zo dure) benzine.

Deze zes-versnellingsbak is leverbaar in twee uitvoeringen. Eén kit is de “conversion kit” en is bedoeld om een bestaande vijf-versnellingsbak om te bouwen naar zes versnellingen. Daarnaast is er ook nog een “builders kit”, die bedoeld is om een geheel nieuwe bak op te bouwen. Wij gaan voor een nieuwe versnellingsbak en onze keus valt daarom op de laatste kit. Naast het binnenwerk hebben we natuurlijk ook een bakhuis en wat extra onderdelen nodig. Wij kiezen in ons geval voor een origineel huis uit de Harley fabrieken omdat deze vaak goedkoper zijn dan after-market. Bij de aanschaf van onderdelen is het overigens altijd zeer interessant is om prijzen te vergelijken. Er zijn zeer veel toeleveranciers en soms is één van hen met een bepaald onderdeel de goedkoopste, maar ook vaak ben je gewoon bij HD het voordeligst uit. Ook belangrijk is dat een origineel versnellingsbakhuis door de HD-fabrieken zeer compleet geleverd wordt. Alle lagers en bussen zitten er vanuit de fabriek al in. Koop je een after-market model, dan moet je vaak alle lagers en bussen er apart bijkopen en daar hangt natuurlijk een prijskaartje aan. Behalve het binnenwerk en het bakhuis hebben we nog het boven- en zijdeksel nodig, wat kleine onderdelen en een pakkingset. Voor pakkingen en oliekeerringen is de firma James bij mij altijd de eerste keus, een perfecte pasvorm en de beste kwaliteit. Voor de deksels kiezen wij voor verchroomde after-market modellen van Zodiac.

Het binnenwerk van de versnellingsbak wordt compleet gemonteerd afgeleverd. Om ruimte voor het extra tandwiel te verkrijgen heeft men het zijdeksel van de bak dikker gemaakt en daar een kamer in gefreesd voor de extra twee tandwielen. Reuze handig is dat in dit dikkere deksel een gat zit voor een sensor voor de kilometerteller. Als je dus werkt met een versnellingsbakhuis voor 1996 kun je voortaan een moderne elektronische kilometerteller van de latere modellen monteren. Kapotte kilometertellers, aandrijvingen en kabels horen daarna voorgoed tot het verleden, tevens ben je die ontsierende kabel naar je voorwiel kwijt.
De assen en tandwielen voor deze versnellingsbak zijn gefabriceerd van 20CrMnT staal, gehard en daarna weer ontlaten tot een hardheid van 35 tot 45 Rockwell. De oppervlakken hebben een hardheid van 58 tot 60 Rockwell. Dat Zodiac vertrouwen heeft in zijn nieuwe bak blijkt wel: de garantie is voor 5 jaar of 100.000 kilometer.

De montage
Alvorens we aan de gang kunnen gaan dienen we eerst even te controleren of het versnellingsbakhuis voldoende “ruimte” heeft voor de extra tandwielen. Er worden duidelijke tekeningen bij de set geleverd. Als er iets weggefreesd moet worden is dat altijd maar minimaal. Bij ons bakhuis is het noodzakelijk om een klein randje met een handfreesje weghalen. Denk er wel aan alle lagers die in het huis zitten even goed af te plakken met tape in verband met de spanen van het frezen. We verwijderen eerst de spanen en het plakband en kunnen nu aan het grote werk beginnen. Eerst persen we de holle as in het grote kogellager van het bakhuis met behulp van het montagegereedschap uit de HD fabrieken. Ga dit klusje niet doen met hamers of andere alternatieve gereedschappen; je sloopt dan de boel! We schroeven nu de afstelbout van het schakelmechanisme in het bakhuis en steken daarna de schakelhevel door de bus. Op de keerring leggen we eerst de stalen ring, hierna borgen we de hele boel met een circlips. Nog even een tip: gebruik voor de keerring op de schakelas alleen een origineel model met een metalen huis, de imitatie modellen (met rubberen rand) hebben een zeer slechte maatvoering. Doordat zij veel te hoog zijn schakelt je bak gegarandeerd allerberoerdst. Het nummer van de originele HD-keerring is 12045.
Hierna pakken we het nieuwe zijdeksel met daarop alle assen en resterende tandwielen, leggen er de pakking op en schuiven eenvoudig de gehele handel in het bakhuis. Met een set inbusbouten zet je het deksel vast. Het lijkt nu al een versnellingsbak en we zijn nog geen uur bezig!

We schuiven de schakelvorken van bovenaf in de bak en steken daarna vanaf de zijkant de as van de vorken door het bakhuis. Nu kan de schakelwals gemonteerd worden. Even de zijdelingse speling met behulp van de vulringen uitvullen, de vier boutjes met het juiste moment vastzetten en, voila, er groeit al een prachtig stukje versnellingsbak. Het bovendeksel kan er nu op. Bij de after-market deksels moet je altijd even goed opletten. Vaak blijkt dat de bewegende delen van het schakelmechanisme ergens vastlopen in het deksel. Meestal zit er dan een klein stukje gietwerk in de weg, of is een verstevigingsrib iets te hoog. Met een klein handfreesje los je dit probleem eenvoudig op. Pas dus altijd eerst het deksel goed en schakel even een paar maal door alle versnellingen alvorens de bak in het frame te hangen. Als je er bij de eerste proefrit pas achter komt dat er iets in de weg zit in het bovendeksel, is het veel meer werk dit probleempje op te lossen. Het bovendeksel monteren we af met mooie roestvrij-stalen imbusbouten en ringen. Voor de schakelarm gebruiken een origineel model van HD, ze zijn goedkoop een goed.
Alvorens het kettingwiel (of een eventuele belt-pulley) te monteren, plaatsen we eerst de afstandbus over de holle as en de oliekeerring. Voor de vulbus kun je kiezen uit twee modellen. Het oude model (van 1985 tot 1994) heeft een vrij dunne wanddikte en is erg instabiel, met als gevolg snel lekkage van de bak.. Het latere model van 1994 en later is veel dikker en een stuk steviger. Ook voor standaard versnellingsbakken is het een hele verbetering om deze latere modellen bussen met bijbehorende oliekeerring te gebruiken als je toch in die buurt aan het sleutelen bent. De nieuwere bus past zonder problemen op de oudere modellen 5-versnellingsbakken en voorkomt veel olielekkage. Let wel op; er zijn twee hoogten bussen leverbaar. Voor de oudere modellen, of bij de nieuwe modellen waarbij je een kettingwiel gebruikt, heb je een bus van 21,55 milimeter hoog nodig. Als je met een beltpulley van na 1994 gebruikt moet je de lagere bus van 15,2 milimeter gebruiken.

Omdat we graag de motor een zo ideaal mogelijke eind-overbrenging willen geven, kiezen we voor een off-set versnellingsbakkettingwiel. De moderne kettingen zijn sterk en betrouwbaar, bovendien heb je een oneindig aantal mogelijkheden betreffende kettingwielen. Met een belt is dat natuurlijk veel beperkter, omdat de keuze van de pulleys veel kleiner is.

Als laatste nog even een klein minpuntje. Als we de sensor voor de kilometerteller in het zijdeksel willen monteren blijkt deze vast te lopen op het tandwiel in de bak. Dit probleempje is eenvoudig op te lossen met een vulringetje van 2,5 milimeter hoog. Op zich geen ernstige zaak, maar het zou beter zijn dit even in de handleiding te vermelden en het ringetje bij de set te leveren. Verder niets als lof over deze versnellingsbak. Alles is bijzonder fraai afgewerkt en past perfect. De set is compleet en de gehele montage vergt slechts een uurtje of drie.

Nu de bak klaar ligt op de werkbank wordt het tijd om toch maar zo langzamerhand eens naar een motorblok uit te gaan kijken. In een volgende aflevering meer over deze en andere zaken.